سجده سهو

امام : برای سه چیز1 بعد از سلام نماز، انسان باید دو سجده سهو به دستوری که بعداً گفته می شود بجا آورد: اول : آن که در بین نماز، سهواً حرف بزند. دوم: آن که یک سجده را فراموش کند. سوم: آن که در نماز چهار رکعتی بعد از سجده دوم شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت2 و در دو مورد 3 هم احتیاط واجب آن است که سجده سهو بنماید: اول در جایی که نباید نماز را سلام دهد مثلاً در رکعتهای اول سهواً سلام بدهد. دوم: آن که تشهد را فراموش کند4. 

1- اراکی: شش چیز...

بهجت: پنج چیز...

2- اراکی: [و] چهارم: در جایی که نباید نماز را سلام دهد مثلاً در رکعت اول سهواً سلام دهد. پنجم: آن که تشهد را فراموش کند. ششم: در جایی که باید بنشیند ، اشتباهاً بایستد و یا در جایی که باید بایستد اشتباهاً بنشیند و بنابراحتیاط واجب باید برای هر چیزی که در نماز زیاد کند و یا کم کند و زمانی یادش بیاید که نتواند آن را بجا آورد، سجده سهو بجا آورد.

بهجت: ولی اگر قبل از تمام شدن سجده دوم شک کند، عمل به وظیفه ای که قبلاً گفته شده، می نماید و بنابراحتیاط، دو سجده سهو بجا می آورد، و همچنین اگر در حال ایستاده شک کرد که شش رکعت خوانده یا پنج رکعت، بدون رکوع می نشیند و تشهد خوانده، سلام می دهد و دو سجده سهو برای ایستادن بیجا و دو سجده دیگر برای شکی که کرده بنابر احتیاط انجام می دهد. چهارم: جایی که نباید نماز را سلام دهد، مثلاً در رکعت اول ، سهواً سلام بدهد. پنجم: اگر سهواً چیزی از غیر رکن را کم یا زیاد کند، بنابراحتیاط دو سجده سهو بجا می آورد.

3- نوری: در سه مورد...

4- نوری: [و] سوم: در جایی که باید بایستد اشتباهاً بنشیند یا در جایی که باید بنشیند اشتباهاً بایستد.

خوئی، ، زنجانی، فاضل: مسأله- برای پنج چیز بعد از سلام نماز، انسان باید دو سجده سهو – به دستوری که بعداً گفته می شود – بجا آورد.

اول: آن که در بین نماز، سهواً حرف بزند.

دوم: جایی که نباید سلام نماز را بدهد، مثلاً در رکعت اول سهواً سلام بدهد.

سوم: آن که تشهد را فراموش کند.

چهارم: آن که در نماز چهار رکعتی بعد از تمامی ذکر سجده دوم* شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت..

 پنجم: آن که یک سجده را فراموش کند. یا این که (زنجانی: بنابر احتیاط مستحبّ) در جایی که باید بایستد مثلاً موقع خواندن حمد و سوره اشتباهاً بنشیند و در موقعی که باید بنشیند؛ مثلاً موقع تشهد اشتباهاً بایستد. (خوئی: در این سه صورت بنابر احتیاط واجب باید) دو سجده سهو بجا آورد . بلکه برای هر چیزی که در نماز اشتباهاً کم یا زیاد کند احتیاط مستحبّ آن است که دو سجده سهو بنماید. و احکام این چند صورت در مسائل آینده گفته می شود.

* فاضل: بعد از سجده دوم...

. زنجانی: چهارم: آن که در نماز چهار رکعتی شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت، به تفصیلی که در صورت چهارم مسأله [1199] گذشت...

. فاضل: [و] احتیاط مستحبّ این است که برای قیام و یا جلوس زاید بلکه برای هر زیادی یا نقص سجده سهو بجا آورد.

گلپایگانی، صافی،مظاهری: مسأله- برای پنج چیز بعد از سلام نماز ، انسان باید دو سجده سهو  -به دستوری که بعدا گفته می شود – بجا آورد .

اول: آنکه در بین نماز سهوا حرف بزند.

دوم: جایی که نباید سلام نماز را بدهد.مثلا در رکعت اول سهوا سلام بدهد.

سوم: آن که یک سجده را فراموش کند.

چهارم: آن که تشهد را فراموش کند.

پنجم: آن که در نماز چهار رکعتی بعد از سجده دوم شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت .و اگر در جایی که باید بایستد مثلاً موقع خواندن حمد و سوره اشتباهاً بنشیند یا در جایی که باید بنشیند مثلاً موقع خواندن تشهد اشتباهاً بایستد ، بنابراحتیاط واجب، باید دو سجده سهو بجا آورد بلکه برای هر چیزی که در نماز اشتباهاً کم یا زیاد کند احتیاط مستحبّ آن است که دو سجده سهو بنماید، و احکام این چند صورت در مسائل آینده گفته می شود.

.مظاهری: [پایان مسأله].

سیستانی: مسأله- در دو مورد بعد از سلام نماز انسان باید دو سجده سهو به دستوری که بعداً گفته می شود بجا آورد،

اول : آن که تشهد را فراموش کند.

دوم: آن که در نماز چهار رکعتی بعد از داخل شدن در سجده دوم شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت یا شک کند که چهار رکعت خوانده یا شش رکعت همچنان که درمورد چهارم از شکهای صحیح گذشت.

و در سه مورد بنابر احتیاط واجب سجده سهو لازم است.

اول: آنکه اجمالاً بداند که در نماز چیزی را اشتباهاً کم یا زیاد کرده و نماز هم محکوم به صحت باشد. دوم: آن که در بین نماز ، سهواً حرف بزند.

سوم: در جایی که نباید سلام نماز رابدهد، مثلاً در رکعت اول سهواً سلام بدهد.و احتیاط مستحبّ آن است که اگر یک سجده را فراموش کند یا اینکه در جایی که باید بایستد مثلاً در موقع خواندن حمد و سوره اشتباه بنشیند، و در موقعی که باید بنشیند مثلاً موقع تشهد، اشتباهاً بایستد، دو سجده سهو بجا آورد، بلکه برای هر چیزی که در نماز اشتباهاً کم یا زیاد کند، دو سجده سهو بنماید و احکام این چند صورت در مسائل آینده گفته می شود.

تبریزی:مسأله-   برای پنج چیز بعد از سلام نماز انسان باید دو سجده سهو به دستوری که بعدا گفته می شود بجا آورد.

اول: آنکه در بین نماز سهوا حرف بزند.

دوم: جایی که نباید سلام نماز را بدهد مثلا در رکعت اول سهوا سلام بدهد.

سوم: آنکه تشهد را فراموش کند.

چهارم: آنکه در نماز چهاررکعتی بعد از تمامی ذکر سجده دوم شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت.

پنجم: انکه یک سجده را فراموش کند یا این که در جایی که باید بایستد مثلا موقع خواندن حمد و سوره اشتباها بنشیند یا در جایی که باید بنشیند  مثلاً موقع خواندن تشهد اشتباهاً بایستد در همه این صور بنابر احتیاط واجب باید دو سجده سهو بجا آورد و در غیر اینها برای هر چیزی که در نماز اشتباهاً کم یا زیاد کند احتیاط مستحبّ آن است که دو سجده سهو بنماید، و احکام این چند صورت در مسائلی گفته می شود.

وحید: مسأله- برای پنج چیز بعد از سلام نماز باید دو سجده سهو به دستوری که می آید بجا آورد:

اول: آنکه در بین نماز سهوا حرف بزند

دوم: آنکه تشهد را فراموش کند؛

سوم: انکه در نماز چهاررکعتی بعد از تمام شدن ذکر واجب سجده دوم، شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت، و هم چنین در شک بین پنج و شش در حال ایستاده چنانچه در صورت چهارم و نهم مسأله [1199] گذشت.

چهارم: آنکه بنابراحتیاط واجب، جایی که نباید سلام نماز را بدهد –مثلا در رکعت اول- سهوا سلام بدهد.

پنجم: آنکه بنابراحتیاط واجب یک سجده را فراموش کند، و هم چنین برای هر چیزی که در نماز اشتباها کم یا زیاد کند و احتیاط مستحب آن است که برای ایستادن در جایی که باید بنشیند یا نشستن در جایی که باید بایستد دو سجده سهو بجا آورد.

مکارم: مسأله- برای چند چیز بنابراحتیاط واجب باید بعد از نماز دو سجده سهو به دستوری که گفته می شود بجا آورد:

1- کلام بیجا، یعنی سهواً به گمان این که نماز تمام شده حرف بزند.

 2- سلام بیجا، یعنی مثلاً در رکعت دوم نماز چهار رکعتی سلام بدهد.

3- سجده فراموش شده.

4- تشهد فراموش شده،

5- بجای ایستادن سهواً بنشیند ، یا به جای نشستن برخیزد.

6- در شک میان «چهار و پنج» بعد از سجده دوم واجب است نماز را تمام کند، بعداً دو سجده سهو بجا آورد، و برای کم یا زیاد کردن غیر اینها سجده سهو مستحبّ است.

سبحانی: مسأله- برای هفت چیز بعد از سلام  نماز انسان باید دو سجده سهو به نحوی که بعدا گفته می شود بجا آورد:

اول: آنکه در بین نماز سهوا حرف بزند .

دوم: سلام بیجا مانند سلام در رکعت اول

سوم: آنکه یک سجده را فراموش کند

چهارم: تشهد را فراموش کند

پنجم: انکه در نماز چهار رکعتی بعد از سجده دوم شک کند  که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت

ششم: ایستادن بیجا

هفتم: نشستن بیجا.

امام:  اگر انسان اشتباهاً یا به خیال این که نمازش تمام شده حرف بزند، باید1 دو سجده سهو بجاآورد.

1-  سیستانی: بنابراحتیاط...

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1236، شماره1.

امام:  برای حرفی1 که از آه کشیدن و سرفه پیدا می شود، سجده سهو واجب نیست، ولی اگر مثلاً سهواً آخ یا آه بگوید، باید سجده سهو نماید.

این مسأله در رساله آیات عظام بهجت ، مکارم و مظاهری نیست

1- خوئی، تبریزی، زنجانی، وحید: برای صدایی...

*****

سیستانی: مسأله- برای صدایی که از سرفه کردن پیدا می شود، سجده سهو واجب نیست، ولی اگر سهواً ناله بکند یا آه بکشد یا آه بگوید، باید بنابراحتیاط واجب سجده سهو نماید.

امام : اگر چیزی را که غلط خوانده1 دوباره به طور صحیح بخواند، برای دوباره خواندن آن سجده سهو واجب نیست2.

1- خوئی، زنجانی، سیستانی: سهواً غلط خوانده...

2- بهجت: و همچنین اگر در بین نماز احتیاط موجبات سجده سهو پیش بیاید، بنابرأظهر سجده سهو واجب نمی شود.

امام:  اگر در نماز سهواً مدتی 1 حرف بزند2 و تمام آنها یک مرتبه حساب شود3، دو سجده سهو بعد از سلام نماز کافی است4.

1- گلپایگانی، صافی: سهواً چند کلمه...

2- سیستانی: و همه آنها ناشی از یک اشتباه باشد دو سجده سهو بعد از سلام نماز کافی است.

3- خوئی، تبریزی، زنجانی، وحید: عرفاً یک مرتبه حساب شود...

4- فاضل: برای تمام آنها کافی است.

*****

مکارم: مسأله- اگر در نماز چند کلمه یا چند جمله بگوید به طوری که از صورت نمازگزار خارج نشود و همه آنها یکی حساب شود، دو سجده سهو برای همه کافی است.

امام:  اگر سهواً تسبیحات اربعه را نگوید1 یا بیشتر یا کمتر از سه مرتبه بگوید2، احتیاط مستحبّ آن است که بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد3.

1- بهجت: یا کمتر از یک مرتبه بگوید، دو سجده سهو بجا می آورد.

2- گلپایگانی، خوئی، تبریزی، صافی، زنجانی، سیستانی، وحید: اگر سهواً تسبیحات اربعه را نگوید (گلپایگانی، صافی: یا بیشتر از سه مرتبه بگوید)...

3-  اراکی، سبحانی: وحید: بنابراحتیاط واجب باید بعد از نماز دو سجده سهو بجا آورد.

مکارم: رجوع کنید به ذیل مسأله 1236 ، شماره 6.

*****

مظاهری: مسأله- اگر سهوا تسبیحات اربعه را نگوید یا بیشتر از سه مرتبه  بگوید ، مستحب است که بعد  از نماز دو سجده سهو بجا آورد.

امام:  اگر در جایی که نباید سلام نماز را بگوید سهواً بگوید :«السلام علینا و علی عبادالله الصالحین»1 یا بگوید:«السلام علیکم و رحمةالله و برکاته» باید دو سجده سهو بنماید2 ولی اگر اشتباهاً مقداری از این دو سلام را بگوید: «السلام علیک أیها النبی و رحمة الله و برکاته»احتیاط مستحب آن است که دو سجده سهو بجا آورد3.

1- خوئی، تبریزی، سیستانی، زنجانی: یا بگوید «السلام علیکم» ، اگر چه «ورحمة الله و برکاته» را نگفته باشد باید (سیستانی: بنابراحتیاط لازم) دو سجده سهو بنماید، ولی اگر اشتباهاً بگوید: «السلام علیک أیّها النبیّ و رحمة الله و برکاته» احتیاط مستحبّ آن است که دو سجده سهو بجا آورد (سیستانی: ولی اگر دو حرف یا بیشتر از سلام را بگوید بنابراحتیاط واجب باید دو سجده سهو انجام دهد).

2- گلپایگانی، صافی: و همچنین اگر سهواً مقداری از این دو سلام را بگوید باید دو سجده سهو بنماید ولی اگر سهواً بگوید : «السلام علیک أیها النبی و رحمة الله و برکاته» احتیاط مستحبّ آن است که دو سجده سهو بجا آورد.

وحید: بنا بر احتیاط واجب باید دو سجده سهو بجا آورد وهمچنین اگر اشتباها مقداری از این دو سلام را بگوید، ولی اگر اشتباها بگوید: «السلام علیک ایها النبی و رحمه الله و برکاته» احتیاط مستحب آن است که دو سجده سهو بجا آورد.

3- اراکی: بنابراحتیاط واجب باید دو سجده سهو بجا آورد.

فاضل، سبحانی: احتیاط آن است که دو سجده سهو بجا آورد.

بهجت: رجوع کنید به ذیل مسأله 1236.

*****

مکارم: مسأله- هرگاه اشتباهاً «السلام علیک أیها النبیّ و رحمةالله و برکاته»  را بگوید سجده سهو واجب نیست، بلکه مستحبّ است ، ولی اگرمقداری از دو سلام دیگر را بگوید، احتیاط واجب انجام سجده سهو است.

مظاهری: مسأله-  اگر در جایی که نباید سلام نماز را بگوید  سهوا بگوید: «السلام علیکم و رحمة الله و برکاته» باید دو سجده سهو بنماید ولی اگر اشتباها مقداری از این سلام را بگوید یا بگوید «السلام علیک أیها النبیّ و رحمةالله و برکاته»  یا بگوید: «السلام علینا و علی عبادالله الصالحین» مستحب است که دو سجده سهو بجا آورد.

امام:  اگر در جایی که نباید سلام دهد اشتباهاً1 هر سه سلام را بگوید، دو سجده سهو کافی است2.

1- بهجت: به نیت سلام اشتباهاً...

2- اراکی: بنابراحتیاط واجب باید سه سجده سهو بجا بیاورد.

امام:  اگر یک سجده یا تشهد را فراموش کند و پیش از رکوع رکعت بعد یادش بیاید1، باید برگردد و بجا آورد2.

این مسأله ، دررساله آیات عظام: مکارم و مظاهری نیست

1- بهجت: و یا گمان کند که سجده را از رکعت پیش فراموش کرده است....

2- خوئی، گلپایگانی، تبریزی، سیستانی، صافی، زنجانی، وحید: و بعد از نماز ، بنابراحتیاط واجب (سیستانی، زنجانی، وحید: بنابراحتیاط مستحب) برای ایستادن بیجا دو سجده سهو بنماید.

بهجت: و بعد از نماز، برای قیام بیجا احتیاطاً دو سجده سهو بجا آورد و همچنین بنا براحوط دو سجده سهو دیگر برای زیاد شدن قرائت یا تسبیحات – اگر آنها را خوانده باشد – بجا آورد.

فاضل: و سجده سهو برای زیادی ها که انجام شده واجب نیست.

سبحانی: و برای ایستادن بیجا دو سجده سهو بجا آورد.

امام:  اگر در رکوع یا بعد از آن یادش بیاید که یک سجده یا تشهد را از رکعت پیش فراموش کرده، باید بعد از سلام نماز1 سجده یا تشهد را قضا نماید و بعد از آن دو سجده سهو بجا آورد2.

این مسأله در رساله آیت الله مکارم نیست

1- خوئی، تبریزی: بنابراحتیاط...

2- بهجت: باید بعد از سلام نماز بنابرأظهر سجده یا تشهد را قضا نماید و بعد از آن برای تشهد فراموش شده ، دو سجده سهو و بنابراحتیاط واجب برای یک سجده فراموش شده نیز دو سجده سهو بجا آورد.

سیستانی: باید بعد از سلام نماز، سجده را قضا نماید و برای تشهد دو سجده سهو بجا آورد.

*****

زنجانی: مسأله- اگر در رکوع یا بعد از آن یادش بیاید که یک سجده را از رکعت پیش فراموش کرده، باید بعد از سلام، سجده را قضا نموده . و دو سجده سهو نیز بجا آورد، و بنابراحتیاط قضای سجده را پیش از دو سجده سهو انجام دهد و اگر در رکوع یا بعد از آن یادش بیاید که تشهد را از رکعت پیش فراموش کرده، باید بعد از سلام نماز دو سجده سهو بجا آورد و قضای تشهد به طور مستقل نمی باشد بلکه در ضمن سجده سهو انجام گرفته است.

.وحید: و بنابراحتیاط واجب دو سجده سهو بجا آورد، و اگر در رکوع یا بعد از آن یادش بیاید که تشهد را از رکعت پیش فراموش کرده، بنابراحتیاط مستحب تشهد را قضا نماید، و باید دو سجده سهو بجا آورد.

امام:  اگر سجده سهو را بعد از سلام نماز عمداً بجا نیاورد، معصیت کرده1 و واجب است2 هر چه زودتر آن را انجام دهد3 و چنانچه سهواً بجا نیاورد، هر وقت یادش آمد باید 4 فوراً انجام دهد 5 و لازم نیست نماز را دوباره بخواند.

1- گلپایگانی، صافی: ولی نماز باطل نمی شود...

2- سیستانی: بنابراحتیاط واجب...

3- مکارم: ولی نمازش باطل نیست . [پایان مسأله]

4- خوئی، تبریزی: بنابراحتیاط...

5- گلپایگانی، صافی: [پایان مسأله]

امام:  اگر شک دارد که سجده سهو1 بر او واجب شده یا نه لازم نیست بجا آورد.

1- خوئی، تبریزی ، سیستانی: اگر شک دارد مثلاً دو سجده سهو...

امام:  کسی که شک دارد مثلاً دو سجده سهو بر او واجب شده یا چهار تا، اگر دو سجده بنماید کافی است.

امام:  اگر بداند یکی از دو سجده سهو را بجا نیاورده1 باید دو سجده سهو بجا آورد و اگر بداند سهواً سه سجده کرده باید دوباره دو سجده سهو بنماید2.

این مسأله در رساله آیات عظام مکارم و مظاهری نیست

1- خوئی، تبریزی، وحید: و تدارک ممکن نباشد...

بهجت: در محل تدارک می کند و در غیر محل بنابراحتیاط واجب دو سجده سهو بجا آورد و اگر بداند سهواً سه سجده کرده، بنابراحتیاط مستحبّ دوباره ، دو سجده سهو بنماید.

2- خوئی، تبریزی، وحید: احتیاط واجب آن است که دوباره دو سجده سهو بنماید.

سبحانی: احتیاط مستحب آن است که دوباره دو سجده سهو بنماید .

گلپایگانی: مسأله- اگر بداند یکی از دو سجده سهو را بجا نیاورده. و یا بداند سهواً سه سجده سهو کرده، باید دوباره دو سجده سهو بنماید.

. صافی: و تدارک آن ممکن نباشد...

. سیستانی: و تدارک آن به سبب فاصله زیاد ممکن نباشد...

زنجانی: مسأله- بین دو سجده سهو نباید زیاد فاصله بیندازد ، به طوری که عرفاً دو کار به شمار آید، پس اگر عمداً یا سهواً بین دو سجده سهو فاصله زیاد بیندازد، باید دو سجده سهو از سر بگیرد و اگر عمداً یا سهواً سه سجده نیز انجام دهد، باید دوباره سجده سهو بنماید.

مسأئل اختصاصی

بهجت: مسأله 1017- اگر واجبی از واجبات سجده سهو را فراموش کرد، اگر محل آن نگذشته، آن را بجا آورد و اگر بعد از سلام فهمید، بنابراحتیاط سجده سهو را اعاده کند.

بهجت: مسأله 1018- اگر در سجده سهو شک کرد که دو سجده بجا آورده یا یک سجده، بنا را بر دو می گذارد اگر چه قبل از تشهد باشد، و اگر شک کرد که دو سجده بجا آورده یا سه سجده، بنا را بر دو می گذارد و همچنین به شک در ذکر یا طمأنینه اعتنا نمی کند ، اگر چه قبل از سر برداشتن از سجده باشد، اما اگر شک کرد که اصل سجده  را بجا آورده یا نه، باید بجا آورد.

سبحانی: قبل از مسأله 992- کسی که سجده سهو به عهده اش آمده و فراموش  کرده تا وارد نماز شده، و در بین نماز متذکر شده اگر نماز فریضه است لازم است نماز را تمام کند و بعد از آن بلافاصله سجده را بجا آورد.

خلاصه

آن که در بین نماز، سهواً حرف بزند؛

  آن که یک سجده را فراموش کند؛

  آن که در نماز چهار رکعتى بعد از سجده دوّم شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت؛

در جایى که نباید نماز را سلام دهد مثلًا در رکعت اول سهواً سلام بدهد؛

  آن که تشهد را فراموش کند.